Кендi жер астынан ойып алып тiкелей пайдаланушылар№а не болмаса

орталыє байыту фабрикасына жiберетiн кен кёсiп орнын шахта деп атайды.

Шахта деген ѕ№ым№а жер бетiндегi єѕрылыстармун єатар шахта алабында№ы кендi

казып јндiрiп алатын барлыє єазба ѕ»№iлердi (выработкалары) жатады. Шахта

алабы дегенiмiз шахтаны» ѕлесiне тиген кен орыны не оны» бёлегi. Іазба

жѕмысы кезiнде кёмiр єабаттарынан метан не кјмiр єышєылгазы щы№ып тѕрады.

Метан газынын шахта ауасына араласыпыластауына байланысты шахталар бес

категория№а белiнедi : 1 категория – шахтадан тдулiкте јнетiн кјмiрдiн 1

тоннасынан 5 м метан шы№атын болса; 11 – 5 ден 10м дейн; 111 – 10 нан 15м

, тыс категориялы / сверх категорный/ – 15м артса, не суфлярлi єаупты

тѕрде метан кјмiрден шыгып жатса. Газ кјмiрдi не жыныс кабаттарын єаурыт

жарып ататын болса ондай шахталарды ерекше категориялы катарына косады.

Кен шы№ару зiсi 3 этапєа белiнедi : шахта алабын ашу, оны ёэiрлеу, кен

шы№ару. °р – бiр ётаптын езiне кјлесi этаппен ты№ыз байланысты. Ашу

системасы / система вскрытия/ ѕє№iлердi» кенiстiкте орын алу схемаларын (

схема вскрытия) аныєтаса ашу ёдiсi ( способы вскрытия) жумыс технология

сапасын сипаттайды.

Шахта алабын ашу /вскрытия шахтного поля/ деп жiр астында№ы кен

орнынын не онын бјлшегiнiн єырмен єатнас жайсатын жёне ёзiрлiк ѕ»№iлерiн

јткiзѕге жол ашатын жыныс арасында№ы дайындаушы ѕ»i№iлер комплексiи атайды.

Шахта алабын ёзiрлеу дегенiмiз, шахта алабын ашєаннан кейiн кјбiнесе

кеннiн iшiмен сол кенiн белегiн єазып алу№а жол ашатын ѕ»№iлердi

/выработкаларынын/ ѕ»№iлеу жЅмыстары жатады.

Тазарту деп пайдалы єазбаны ортынан тiкелей єазып алып єыр№а шы№аруды

атайды.

Шахта алабын ашатын жыныс ѕ»№iлерiн – ашушы /вскрывающие/ я№ный

кѕрделi /капитальный/ ден, ал ёзiрлiк кезiнде ететiн ѕ»гiлердi – ёзiрлiк

ѕ»гiлер деп атайды /подготовительный/. Геолого – к№ен жа№дайына байланасты

юкјмiр єабаттарыны» пласталарды» саны, араларыны» єашыєты№ы, шахта алабыны»

мјлшерi, єЅлама бурышы, геологиялыє бузылыстар№ы байланысты пласталарды ашу

жолдары тёуелсiз /незавасимый/, я№ный ёрбiр єабат /пласт/ єыр мен тiкелей

байланасты болып, не болмаса тёуелсiз болып кездеседi.

Ашу /вскрытие/ ёдiстерiнi» айырмашылыєтары:

a) Жер бетiнен басталатын бас ашушы ѕ»гi /выработканы»/ типiне байланыстыт

– тiке оєпан /ствол/, єЅлама оєпан, штольня жёне турлi комбинациялары.

b) Іазыл№ан кендi єыр№а кјтеретiн горизонт санымен: дара горизонтты, кјп

горизонтты тѕрi болады. Жер бетiмен тiкелей єатнасы бар басты ашушы

ѕ»гiлермен єататар жер астында шахты алабынын бјлiмшелерiне жол ашатын

ѕ»гiлердi» бiр неше тѕрi болады: квершлаг, гезенк, соєыр оєпан, скат т.

б.

Осы кјрсетiлген ѕ»гiлер јзiнi» атєаратын єызметiне байланысты ашушы

системаны» єосалєы классификациялыє белгiсiне кiредi. Мысалы: дара

горизонтты ашу ёдiсi тiк оєпан мен кѕрделi квершлаг, ал кјп горизонтты –

тiк оєпанмен жёне ёр горизонтта№ы не болмаса этаж квершлактары арєылы

єосымды.

4 Шахта алабын ашушы системаны» варианттарын аныєтап шешетiн факторлар.

Ашушы системаны тандайтын факторларды» iшiнен /геологиялыє жёне

техникалыє/ екi тобына: тоєтау№а болады.

Геология факторларыны» iшiндегi негiзгiсi деп : пласталары» саны,

пласталардыє єулама бурышы, буйiр жыныстарынын касиетi, єабаттардын аралыє

мјлшерi,ѕгiндiнiн єалыєды№ы ягный, тиiмсiз жыныс єабаты, єорыс /плывун/

т.б. єалын (жамылыш) iшiндегi сулы жыныстар, кен орнынын бузылысы, ѕ»гiнi»

терендiгi, комiр єабатан газдылы№ы, жер бетiнiн адыр – будырлы бедерi.

Техникалыє фактолырды» негiзгi тѕрi: шахтаны» жылдыє јнiмi, јмiр мерзiмi

/срок службы/, шахта алабыны» мјлшерi, кен єазыпендiру техникасыны» даму

ерiсi. Кейде мазму шамалды факторларменде санасу№а тура келедi, мысалы:

шахтадан щы№арылып жатєан кјмiрдi» кесек тѕрi менде. Атал№ан факторлар

басты ашушы ѕ»гiнi» тѕрiн тандауда, горизонт санын, оєпан тј»iрегiндегi

камераларды» тѕрiн, орны, ашушы ѕ»гiлердi јткiзу, жанасты кјмiр єабаттарын

єазу тјртiбiн, курделi /капитальный/ ѕ»гiлердi» кјлдене» єимас мјлшерi жёне

оларды тiреу турлерiн т. б. шешiп бередi.

Мысалы алайє: ете терендегi кен орнын єЅлама оєпан тiк мен

ашєанЅтымдiгi. Таулы жерде кен орнын штольняман ашєан дЅрын. ІЅлама жёне

тiк жарал№ан кјмiр тарын єабаты тек єана кјп горизонты ёдiспен ашєан

утымды. Газды кјмiр єабаттарын ашатын кѕрделi ѕ»гiлер /выработки/ мол ауа

јткiзетiндей кјлдене» кесiјлмер єаупсыздыє ережесiке тён јте кен болу№а

тиiстi.

Ашушы /вскрытие/ жобасын жаса№анда геология, техникалає факторларын

комплекстi тѕрде бiрден єаралады.

5 Ашушы системасын танда№анда№ы жёне басты ашушы ѕ»гiлердi» орнын

белгiлегендегi єойылатын экономика тiлектерi.

Экономикалыє утымды болу ѕшiн ашушы системасын жотала№анда мынадай

техникалыє жёне уымдастыру жолдарын ескерген жјн: ашушы ѕ»гiнi» єуыс

келемiнi» минимум болуы; шахта єЅрлысонда ал№ашкы кѕрделi /капитальный/

шы№ыны» минимумы №атѕсiру. єурылыс мерзiмiнi» єысєалылы№ы; бѕкiл жер

астында№ы ѕ»гiлерде /горные выработки/ транспорт бiр типтi болып не болмаса

осы№ан максимум жаєындылы№ы; сатысыз транспорт е» болма№анда, минимум

сатылы транспорт; шахты шыруашылы№ыны» мезгiлiмен жа»арып; ёр-бiр

эксплуатацияда№ы горизонтты» кјмiр єор мол болып шахты оєпанын сирек

терендетуiн єамтамасыз ететiн болуы керек.

Шахтаны утымды жёне сенiмдi ауа ауыстыруы єаштамасын етѕ.

Ашушы системасын танда№ан кезде кјрсетiлген бар тiлектi бiрден

єамтамасыз етѕге мѕмкiншiлiк бола бермейдi. Тлектердi» бiразi бiрјбiрiне

єайшы бол№андыєтан, тек єана салыстырып отыр№ан система тандалады.

Ашушы системаны жобала№ан кезде, ашушы /кѕрделi/ ѕ»гiлердi» єызмет

мерзiмi кјбiне шахтыларды» мерзiмiмен тендестiрiлiп /40-60 жыл/ алынады.

Осы мерзiмi шiндi ашушы выработкаларды» тiреѕiн жа»артып тѕру єымбатєа

тѕседi. Ремонт шы№ынын азайту ѕшiн выработкаларды єатты жыныстарды»

арасымен јтѕ керек. Эксплуатация шы№ыныда кѕрделi /капитальды/ ѕ»гiлердi»

орын тепкен жынысаны байланысты.

Жыныс ѕ»гiлерiн саєтау, жыныс, кјмiрдi тасып сыртєа кјтерѕ сыртєа

а№ызу, вентиляция шы№ындары минимальды болу№а тиiс.

Оєпанды /ствол/ єорысты не болмаса жарыєшає жынысты» арасына салу№а

болмайды.

7. суретте Шахта оєпандарына» жай№асу схемалары керсе – тiлген:

орталыєты. Екiјѕш оєпан ша№ырланып шахта алабыны» орталы№ынан орын

тебен /1.7 б суретi/.

Центрально-отнесенная

Басты оєпан / ствол/ шахта алабынын орталы№ында жай№асып, ал екiншiсi

шахта алабынын жо№ар№ы бетiнде орналасады / 1.7 б суретi/.

Ал ( фланговая єанатты) Басты оєпан шахта алабасынын ортасында

жай№асса, косалєы екi оєпан шахта алабасынын екiєанатанда орналасанды.

Керсетiлген екi оєпан шахта алабасыны» ортасында жай№асса, ал єосалєы екi

оєпан шахта алабасыны» екi єанатанда /флангаларынды/ орналасады. Керсетiлге

екi оєпан шахта алабасыны» шек арасында /1.7 в серетi/, не болмаса теменгi

шек арасвiнда орнасаласу мѕмкiн /1.7 г суретi/.

Туйдектел кєосаєтал№ан комбинированный/ Екi басты оєпан /ствол/ шахта

алабасыны» орталы№ында бiрiншi вариантєа уєсас жайдасан, ал ѕшiншi оєпан

шахта алабасыны» жо№ар№ы шек арасынан екiншi вариантєа уєсас орыналады /1.7

д суретi/.

6 Іазбалау алдында№а шахта кјмiр єорын єазыпалу ѕшiн шахта алабын бјлiп

єиып – пiшѕ.

Шахта алабасыны» формасы кенiшiнi» орын геология жа№дайына байланысты

ёр тѕрлi балады. Шахта алабы бiр №Ѕтас жазыє болып геологиялыє жары№ы

болмаса тiк бурышты болып кен єазу iciнe ы»№айлы болады / 1.8. сурет /.

Жазба єабатты шахта алабы планда горизонталь жазыєты№ында, ал тiк єабаттар

вертикаль жазыєты№ында керсетiледi. Кейбiр шахта алабыны» егжей јтегжейi

кайiр єабатыны» жазыєты№ында керсетiле бередi.

°р-бiр шахта алабыны» шекарасы болады/ Шахта алабыны» жо№ар№ы жаєта№ы

шеєарасы» /1.8 сурет/ аб жолады шекара вг темегi шекара, ал АВ мен БГ

арасында№ы жаилым шекарасы /граница по простираний/ аталады. Кей бiр кен

iшiнде кездесетiн iрi геология жараєтар шахта алабарыны» таби№и шеєарасы

бола єалады. °рине мундай жа№дай да шахта алабасыны» формасы тiк бураштан

јзiше болады.

Кен iшiнде iрi геологиялыє жарыєтар кездеспесе шахта алабасны» шекара

мјлшерi шахтаны» ендiрiстiк онiмiке ылаиєтап алады. Шахтаны» јнiмi деп

/мощность шахты/ уаєыт мјлшерiмен/ тёулiк, жыл iшiнде /єыр№а кјтiрiлетiн

пайдалы єазбаны» санын атайды.

Не №Ѕрлым шахтаны» енiмдiгi кјп болсаак, сол №Ѕрлыє шахта алабасыны»

мјлшерi, пайдалы єазбаны» јндiрiстiк єоры.

(пром соншалыє кјп болады. Атал№ан параметрларды» шахтаны» єызмет

мерзiмi мен Т єатнасын келесi формулудан керемiз:

[pic]

Шахта јнiмдiлiгi не №Ѕрлым жо№ары болса, соншашалыє

техникоэкономикалыє керсеткiшi жаєсы болады. Осы кѕнгi кјмiр шахтыларыны»

јнiмдiлiгiн кебiнесе жылына, 1.8 деп 3?6 млн. т. дейн жабаланып алынып жЅр.

Мундай шахтыларды» єызмет јмiрi 50-60 жылдан кем болмайды. Атал№ан жа№дай№а

сёйкес шахта алабасыны» мелшерi: жазыє кјмiр єабаттарында жайылым ба№ытымен

3 тен 10 км дейн, жёне єЅлама бетiмен 1,5 нан 3 км дейн; тiк єабаттарды

жайлым ба№ытымен – 2,5 нан 7 км дейн, ал єЅлама бетiмен 0,8 ден 1,5 км

дейн.

Кен жумысын уымдастыру№а ы»№айлып шахта алабасын єанаттар№а,

бремсберг, уклон алабына, этаждар№а, панельге, та№ы басєа єазып алу№а

ыєшам алабасына белiнедi /1.9 сурет/.

Шахта опанын шахта алабыны» орталы№ыны еткiзiп шахта алабын екi

єанатєа белiп тастайды. Егер єанат мјлшерi бiрдей болса те» єанатты алабы,

ал те» болмаса – єанатты аталады. Жер бетiнi» рельеф»не байланысты, не

болмаса шахта алабасы су бассейнiнен теменде єалып шахта оєпаны алабыны»

орта кезiнен жай№асу№а орын боямай єалса, сынар єанатты алаба пайда болады.

Іос єанатты шахтыларда тазарту жумысы шахтыны» екi єанатында бiрдей

жѕргiзiлiп шахтыны» јнiмдiгiн кебейтедi.

Шахта алабасын ерлеу алабы /поле по восстанию/ ягный бремсберг алабы

/окпанын тј»iкегiндегi камералар орныластын нeriзri горизонттан жогары/,

жёне єЅлама алабы /уклонное поле /нeriзri горизонттан темен/.

Шахта алабасын єазын алу№ы» №айлып кен ѕнгiлерi арєалы этаж, панель,

горизонтка беледi.

Шахта алабасын этаж эдiсiмен дайындаганда /1,9 а суретi/, этаж

штректерiмен узыннан созыл№ан участкеге /этаж№а/ беледi; жо№ар№ы шек арасы

вентиляция штрегi, ал теменгiсi– транспорт (танушы) штрегi, ал екi жає

єанаты шахта алабасынын шек арасына тiреледi. Шахта алабасынын барлыє

этаждарынын жумысы јрлеу бетiнде№i кѕрделi бремсберг, ал ылдый єЅлама

бетiндегi – курделi уклон єызметiметiмен єамтамасыз етiледi. Этажды» штрек

арасыны» єЅлама биiктiгi 200 – 450 м арасында. °детте осындай параметрде

тазалау забой фронты шахты№а жуктелген ендiрiс енiиiн єамтамасызету

єамтамасыз етiледi. Этаждыє биiктiгiн їэ мына формуламен шамалу№а болады:

[pic]

МЅнда L - тазалау жумысынын жылдыє мерзiмде жылжу мјлшерi,м;

( - пайдалы єазбаны» ты№ызды№ы, т/м3;

m-кабатты» орташа есеппен ал№анда№ы єалынды№ы;

с - этажда№ы кјмiрдi толыє ойып алу коэффициентi;

2 -єос каннатты шахты» жумыс фронтыны» саны;

(m кјбейтiндiсi єатбаны» /пластын/ јнiмдiлi№iн т/м2 јлшемi мен

сипаттайды. Егерде єазыла№ынып жатєан жал№ыз єабат /пласт/ орнында кјп

єабатты кен болса этажды» енкей (єЅлама) биiктi№i мына формуламен

анєталады:

[pic]

МЅнда (р- бiр мезгiлде тугелде єазылатын єабатты єосынды єалы»ды№ы

не болмаса оны» бiр бјлегiнi» єосынды јнiмi я№ный (р(р1+р2+…+рn.

Этажды» е»кей бетiнi» тiк жадыєтыєта№ы проекциясын этажды» тiк

биiктiгi деп аталады. Этажды» тiк биiктiгiн їэ мына формуламен табылады:

[pic]

МЅнда (-пласты» тѕсу бурышы, град;

Этаж єанатын участкiлi деп атайтын аралыє бремсберг не болмаса скатпен

арєылы кiшi бјлiмгi бјлiнедi. Бремсберг не скатты» ѕлесiне тиiген этажды»

бјлiгiн єазып алынатын алаба атанады /выемочное поле/. Кен ѕ»гiлерiнi»

орыналасуына байланысты сы»ар не єос, єанатты алаба болуы мѕмкiн. Іуламалы

бетiмен єазып алынатын алаба кјбiнесе екiге бјлiнедi /подэтаж№а/. °р-бiр

Страницы: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7